مقدمه :
پارادايم (paradigm) از جديدترين مفاهيمى است كه وارد حوزه علوم و جامعه‏شناسى شده است. اين مفهوم با نام فيلسوف و مورخ علم، تامس كهن (T.s.kuhn) ، مقارن است و اولين بار توسط وى در كتاب معروف او، ساختار انقلابهاى علمى (The structure of scientific Revolutions) ، به كار گرفته شده است. هدف كهن در اين كتاب، اثبات اين نظريه است كه على‏رغم تصور موجود درباره اينكه پيشرفت علوم از راه تراكم و انباشت ( صورت مى‏گيرد، رشد و توسعه علوم از راه انقلاب (Revolution) به وجود مى‏آيد و در جريان انقلاب‏هاى علمى، پارادايم‏هاى جديد جاى پارادايم‏هاى سابق را مى‏گيرند. در زبان فارسى، براى مفهوم پارادايم معادل‏هاى متعددى برگزيده‏اند; مانند نمونه، الگوى نظرى، سرمشق، نمونه فرد اعلى و امثال آن كه اين امر حاكى از نوعى ابهام و پيچيدگى در اين مفهوم است. كهن، كه واضع اين مفهوم است، به پيچيده بودن و ابهام آن اذعان دارد. وى در چاپ دوم كتابش، كه موجب واكنش‏هاى انتقادى فراوانى در ميان انديشمندان شد، در پى‏نوشتى كه بر آن افزود، ضمن تلاش براى پاسخگويى به انتقادات، چنين مى‏گويد: «يك خواننده همفكر، كه با من در اين باره - كه سرمشق ( پارادايم) عناصر فلسفى اين كتاب را معرفى مى‏كند - شريك است، يك فهرست تحليلى جزئى فراهم آورده و چنين نتيجه گرفته بود كه اين اصطلاح، دست كم، از 22 راه در اين كتاب به كار رفته است.» (1) البته كهن بر اين باور است كه برداشت‏هاى متفاوت از مفهوم پارادايم نتيجه ناسازگارى‏هاى برخاسته از روش نويسندگى است و به آسانى، مى‏توان آنها را حذف كرد، ولى در عين حال، به ابهام اين مفهوم اعتراف دارد.

فهرست:

مقدمه
تعريف سرمشق
مثال‏هايى از چند سرمشق
سرمشق چيست؟
چگونگى پيدايش سرمشق
سرمشق و مفاهيم نزديك به آن
نظريه (theory)
فرانظريه (Meta theory)
نمونه (Model)
 اصول موضوعه (Posulate)
نظريه انقلاب علمى كهن
انقلاب علمى چگونه رخ مى‏دهد؟
انتقادات وارد بر نظريه كهن
سرمشق در جامعه‏شناسى
جامعه‏شناسان و سرمشق‏هاى جامعه‏شناسى
1- ديدگاه رابرت فريدريش (سرمشق سيستمى و تضاد)
2- ديدگاه آيزنشتاد (سرمشق مجرد، بسته و باز)
3- ديدگاه چارلز لمرت (سرمشق واژه‏اى، معنايى و تركيبى)
4- ديدگاه آلن راين (سرمشق انسان بهره‏جو)
5- ديدگاه جرج ريتزر (سرمشق واقعيت اجتماعى، تعريف اجتماعى و رفتار اجتماعى)
الف سرمشق اصالت واقعيت‏يا امور اجتماعى
ب سرمشق اصالت تعريف با وضعيت اجتماعى
ج سرمشق اصالت رفتار اجتماعى
معايب تعدد و بسط سرمشق
سرمشق تركيبى جامعه‏شناسى
سخن آخر
منابع