مقدمه:
مالیات‌ها بخش عمده‌ای از درآمدهای هر دولتی را تشکیل داده و یک منبع پایدار درآمدی را فراهم می‌کنند. در این راستا ترویج تمکین داوطلبانه پرداخت مالیات‌ها نیاز به توسعه رویکردهای نوین مبتنی بر مدیریت ریسک و در جهت مقرون ‌به‌ صرفه بودن درآمدهای حاصله دارد. تمکین داوطلبانه از طریق سیستم خود اظهاری به دست می‌آید که در آن مؤدیان تعهدات مالیاتی خود را بدون مداخله مقامات مالیاتی انجام می‌دهند. در این رویکرد مؤدیان به‌طور داوطلبانه و به ‌دقت اظهارنامه‌ های مالیاتی خود را برای شناسایی تمام بدهی‌های مالیاتی تکمیل می‌کنند و این اظهار نامه ‌ها را جهت پرداخت تسلیم می‌کنند . وقتی‌که این اتفاق نمی‌افتد، اداره مالیاتی عملیات اجرایی مناسب را از جمله حسابرسی مالیاتی اعمال می‌کند. برخلاف انتظار معمول، تمرکز اصلی یک سیستم نوین مالیاتی که بر پایه خود اظهاری و تمکین مالیاتی داوطلبانه استوار است ، جمع‌آوری مالیات‌ ها نیست، بلکه در آن تعهدات مالیاتی به‌وسیله خود مؤدیان ارزیابی میشود و از طریق بانک پرداخت می‌گردد. در این حالت، وظیفه اصلی سازمان مالیاتی:
الف) مدیریت تمکین مالیاتی به‌منظور شناسایی و جلوگیری از رفتار مجرمانه وب) ارائه خدمات و آموزش به ‌منظور کمک به مؤدیان جهت انجام تعهدات مالیاتی‌ شان با سهولت و کمترین پیچیدگی و تمکین مالیاتی
می‌باشد. اما ترویج تمکین داوطلبانه نیاز به توسعه رویکردهای نوین مبتنی بر مدیریت ریسک به ‌منظور ارتقاء هزینه _اثربخشی در وصول درآمدها دارد که بدین منظور نیاز است عوامل مؤثر بر رفتار تمکین مالیاتی مورد بررسی قرار گرفته و در جهت حسابرسی مبتنی بر ریسک به این عوامل توجه گردد. طبقه‌بندی مؤدیان مالیاتی در گروه مؤدیان بزرگ، متوسط و کوچک، اولین گام مهم در توسعه مدیریت ریسک و طراحی برنامه‌های هدفمند است که ریسک‌ های تمکین و خدمات مورد نیاز هر گروه از مؤدیان را مشخص می‌نمایند.
بنابراین در این مقاله، ابتدا نظریه حسابرسی مبتنی بر ریسک و در قالب چند بخش آورده شده است و تمکین وعدم تمکین مالیاتی از نظر مفهوم و تأثیرگذاری بر حسابرسی را بیان نموده، سپس چگونگی انتخاب مؤدیان جهت حسابرسی و فن‌های ارزیابی ریسک و همچنین روش‌های آماری محاسبه ریسک بیان می‌شود سپس وضعیت حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک در ایران به‌ اجمال بیان و درنهایت حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک در شرکت‌های بزرگ و کوچک و روش‌های نوین تحلیل ریسک مورد بررسی قرار می‌گیرد.