چكيده :
در بررسي عميق از ابعاد پيكره‌ي هنر عظيم حافظ، مصالح و دستمايه‌هايي وجود دارد كه حاصل رنج و شكنج شاعران متقدّم از رودكي تا سنايي، نظامي، مولانا، سعدي و نويسندگاني چون بيهقي و نجم رازي مي‌باشد. حافظ كه از جامعيّت فرهنگي برخوردار است تجارب اصيل اين پيشينيان و پيشكسوتان را در هيأتي برتر و شكوهمندتر پيش روي خوانندگان نهاده است. البتّه هموارگران راه حافظ در يك مرتبه قرار نمي‌گيرند،‌ بي‌شك مولانا و سعدي كه خود از معماران شگفتي‌ساز كاخ پرشكوه شعر فارسي بوده‌اند؛ تأثير و تجلّي بيشتري بر شعر و انديشه‌ي حافظ داشته‌اند، زيرا حافظ غزل عاشقانه‌ي سعدي و شعر عارفانه‌ي مولانا را در هم آميخته آن را با چاشني رندي و طنز به ساحت شعر و ادب فارسي تقديم نموده است بنابراين بلاغت حافظ، چكيده و عصاره‌ي زنجيره‌ي تاريخي بلاغت شعر فارسي پيش از اوست كه در اين ميان سهمي نيز بر عهده‌ي نجم رازي است. اگر نجم رازي، كه در آستانه‌ي حمله‌ي مغول زن و فرزند را رها كرده از خانه و كاشانه به جانب اربيل و بغداد مي‌گريزد در آثارش از «درد» سخن مي‌گويد، اين اظهار دردمندي از حوزه‌ي عواطف فردي فراتر نمي‌رود حال آنكه در غزل‌‌هاي حافظ، «درد»،‌ ماهيّتي انساني و بشري دارد. يعني «منِ» دردمند شاعر، گسترشي جمعي بلكه جهاني يافته است. مضامين مشترك در شعر اين دو شخصيّت، بيانگر تأثير افكار و انديشه‌هاي نجم رازي بر شعر حافظ است با اين تفاوت كه شعر حافظ از ماهيّتي برتر برخوردار است و افق انديشه‌ي او گسترده‌تر از افكار نجم رازي است. محور مشترك انديشه‌ي اين دو شخصيّت همانا «تجلّي» است كه در پرتو آن، عشق واحد در هيأتي متكثّر موجِد ظهور ماهيّات به واسطه‌ي «عقل اوّل» شده است و اكنون شاعر در پرتو شوريدگي شاعرانه، با روح و فتوحي قلندرانه به بازتاب اين تجربه‌ي ناب شهودي پرداخته است. حافظ، تجارب پيشينيان به خصوص نجم رازي را از درجه‌ي مس‌گونگي به اوج طلاشدگي رفعت بخشيده، اصطلاحات و رموز عرفاني چون : دل، بار امانت، تفكّر، هبوط، رؤيت، عهد الست،‌ پادشاه و… را كه نجم رازي در كتاب مرصادالعباد بكار برده است به گونه‌اي  كمال يافته‌تر و فراگيرتر و البتّه رندانه مورد استفاده قرار داده است.

بيان مسأله :
از آنجا كه ادبيّات هر ملّت آيينه‌ي تمام نماي تحوّلات فرهنگي آن ملّت است شكست‌ها و پيروزي‌ها كام‌ها و ناكامي‌ها، درد و رنج مردم، آسيب‌هاي اجتماعي، دوستي‌ها و دشمني‌ها را منعكس مي‌كند. كتاب مرصادالعباد من المبداء الي المعاد نجم رازي، كه در روزگار جاري شدن سيل بنيان‌كن مغول به ايران پديد آمده، توصيفي گوياست از حمله‌ي خونخواران مغول، فساد دستگاه حكومتي، رواج ريا و سالوس بدون ترديد يكي از دستمايه‌هاي فكري و فرهنگي حافظ بوده است.
حافظ كه به اجماع همه‌ي صاحب‌نظران و سخن سنجان سيمرغ چگاد ادبيّات غنايي جهان مي‌باشد با جهان‌بيني ژرف و آزادانديشي و روشن‌بينی خويش آلام رنج‌ها و درد مشترك مردم روزگار خويش را سروده است.
شيريني و لطف سخن حافظ، صنعتگري و سخنوري بي‌بديل و «هزاران نكته‌ي باريكتر از مو» كه مجموعاً هنر اوست موجب گرديد تا غزلش “مقبول طبع مردم صاحب‌نظران شود».
به لحاظ اهمّيّت چگونگي اثرپذيري شعر حافظ از آثار نجم‌‌الدّين رازي اين عنوان مسأله‌اي است كه نگارنده كوشيده است با مراجعه به منابع ارزشمند، قرائن و دلايل آن را توضيح دهد.