اَدَبيّاتِ عاميانه‌  .ادبيّات‌ تودة‌ مردم‌ ايران‌، اثر مردماني‌ بي‌سواد يا كم‌سواد و غالباً شفاهي‌، كه‌ از جهت‌ ساختار و محتوا، با ادبيّات‌ سنّتي‌ مكتوب‌ فارسي‌ متفاوت‌ است‌. زبان‌ ساده‌، لحن‌ عاميانه‌، حالات‌ و انديشه‌هاي‌ عوام‌ در اين‌ ادبيّات‌ نمايان‌ است‌ (نك‌: ريپكا، ص‌239ـ240).
  امروزه‌ ادبيّات‌ عاميانه‌ در نقاط‌ گوناگون‌ ايران‌ با گويشهاي‌ متفاوت‌ ميان‌ مردم‌ مناطق‌ گوناگون‌ مشهور و متداول‌ است‌. از جمله‌ در گيلان‌ اشعارشرف‌ شاه‌ دولايي‌، از شاعران‌ قرن‌ هشتم‌.ق‌، به‌ گويش‌ گيلكي‌ (نك‌: صوتي‌، ص‌1)، در مازندران‌ اشعار امير پازواري‌ *  به‌ گويشهاي‌ مازندراني‌ (نك‌: اسماعيل‌پور، ص‌26ـ33)، در كردستان‌ داستانهاي‌ كُردي‌ منظومي‌ كه‌ اصطلاحاً بيت‌ ناميده‌ مي‌شوند و با آواز مي‌خوانند (نك‌: حسن‌پور، ج‌ IV ، ص‌ 12-11 )، و نيز بسياري‌ از قصّه‌هاي‌ كوتاه‌ عاميانه‌ به‌ گويشهاي‌ گوناگون‌ كه‌ گاه‌ در آثار پژوهندگان‌ گويش‌شناسي‌ نقل‌ شده‌ است‌ (نك‌: كريستنسن‌، ص‌150ـ151). در اين‌ مقاله‌ صرفاً به‌ ادبيّات‌ عاميانة‌ فارسي‌ متداول‌ در درون‌ مرزهاي‌ ايران‌ پرداخته‌ مي‌شود.
  اشعار عاميانه‌ از ديرباز در ميان‌ مردم‌ ايران‌ شناخته‌ بوده‌ است‌. اين‌ اشعار را، كه‌ به‌ گويشهاي‌ محلّي‌ بوده‌ است‌، فَهلويّات‌ * مي‌گفته‌اند. برخي‌ از اين‌ فهلويّات‌، كه‌ خنياگران‌ در كوچه‌ و بازار مي‌خوانده‌اند، داستانهاي‌ عشقي‌ منظوم‌ بوده‌ است‌ مانند آنچه‌ در مناطق‌ غربي‌ ايران‌ دربارة‌ عشق‌ شروين‌ دشتبي‌ مي‌خوانده‌اند؛ به‌ همين‌ سبب‌ است‌ كه‌ اشعاري‌ را هم‌ كه‌ در زمان‌ ما در جنوب‌ ايران‌ به‌ گويشهاي‌ محلّي‌ مي‌خوانند «شَروه‌» مي‌نامند. در آذربايجان‌ هم‌ خوانندگان‌ اين‌ فهلويّات‌ به‌ نام‌ «شهري‌ خوان‌» معروف‌اند (صادقي‌، ص‌237ـ241). امروزه‌ اشعار عاميانه‌ به‌ زبان‌ فارسي‌ را، كه‌ بر زبان‌ عامّة‌ مردم‌ جاري‌ است‌، ترانه‌ و تصنيف‌ نيز مي‌گويند (نك‌: بهار، محمّدتقي‌،ص‌115ـ116). وزن‌ بسياري‌ از اين‌ اشعار منطبق‌ با اوزان‌ عروضي‌ نيست‌، امّا با طرز خواندن‌ و تكيه‌ بر برخي‌ از هجاها مي‌توان‌ آنها را موزون‌ كرد (ناتل‌ خانلري‌، ص‌69ـ73). اشعار عاميانة‌ متأخّرتر متأثّر از ادبيّات‌ سنّتي‌ است‌ و وزن‌ عروضي‌ دارد. قالب‌ برخي‌ از ترانه‌هاي‌ عاميانه‌ نيز مطابق‌ با هيچ‌يك‌ از قالبهاي‌ شعر رسمي‌ نيست‌، بلكه‌ ساده‌ و ايراني‌ است‌. قالب‌ دوبيتي‌ بيش‌ از قالبهاي‌ ديگر در اشعار عاميانه‌ كاربرد دارد. برخي‌ از اشعار متأخّر نيز به‌ قالبهاي‌ غزل‌ و قصيده‌ است‌ (شكورزاده‌، ص‌420ـ421). اين‌ اشعار را با آهنگهاي‌ خاصّ و همراه‌ با موسيقي‌ (همان‌، ص‌420) و دوبيتيها را بيشتر با آواز دشتي‌ و در گوشة‌ بختياري‌ مي‌خوانند (نك‌: بهار، محمّدتقي‌، ص‌129ـ130).